Wie was Kaat Mossel eigenlijk?
Kaat Mossel heette eigenlijk Catharina Mulder. Ze was een mosselkeurvrouw in de haven van Rotterdam, bij de zogenaamde Mosseltrap die naar de Spaansekade leidde (tegenwoordig de Kolk). Maar ze was vooral één van de belangrijkste Oranjeklanten in de patriottentijd. Tussen 1781 en 1787 streden die fel tegen de patriotten, die niets moesten hebben van de Oranje-stadhouder Willem V en zijn regentenkliek.
Kaat Mossel had een prominente rol in de Oranje-oproeren in Rotterdam. Als echte volksvrouw ging ze voorop in de jaarlijkse optochten door de stad op 8 maart, de verjaardag van de stadhouder. Met de andere oranjeklanten uit de arbeidersklasse trok Kaat door stad, voorzien van de nodige Oranjeversierselen. Vaak mondde dergelijke feesten uit in rellen en knokpartijen met de patriottische tegenstanders. Vanwege haar rol in die Oranjerellen in Rotterdam, werd Kaat Mossel vaak afgebeeld op prenten van de patriotten. Dat versterkte haar rol in de Rotterdamse Oranjebeweging en maakte haar tot een icoon van die tijd.
We zetten de vijf mooiste spotprenten hieronder op een rijtje.
Oranje linten en een grote mond
De eerste prent hoort bij een gedicht. De afbeelding (waarschijnlijk van Joannes Hulstkamp) toont Kaat met een mosselkar, met Oranjestrikken in haar haar en op haar kleding. Het bonnenboekje in haar hand en de grote buidel om haar middel duiden op de beschuldigingen van corruptie waar de Oranjepartij mee omgeven was. Misschien twijfel je nog aan de politieke kleur van de maker van de prent? Dan maakt het gedicht onder Kaat Mossel dat wel duidelijk:
“Stadhouderes van ’t Graauw, ’t vermaak van laffe Grooten,
Anoniem
Het blinde werktuig van hun snood-baatzuchtig doel!
De lust van ’t Hof! – De schrik der beste Stadgenooten!
Een helleveeg, geneigd tot onrust en gewoel.
Kaet Mossel, zo berucht in dees beroerde dagen,
Die op der braven naam den vuilsten laster braakt,
En voor ’t Oranje-Huis gelyk een ‘Bulhond waakt,
Pronkt hier, met de oproerleus, by haren Mosselwagen.”
Kaat Mossel met andere prinsgezinden
Kaat was natuurlijk niet de enige prinsgezinde die op de korrel werd genomen in de spotprenten. In deze, ook gegraveerd door Joannes Hulstkamp, staat zij afgebeeld met twee Oranjegezinde heren: de Leidse bakker Adriaan Trago en predikant Petrus Hofstede.
Trago bakte zogenaamde “patriotjes”, koeken waar de tegenstanders lekker hun tanden in konden zetten om zo een patriot te verslinden!
De prent is gemaakt na de oprichting van de Oranjegezinde Na-Courant in Rotterdam in 1784. Die krant wordt ook genoemd in het vers dat onder de tekening staat afgedrukt:
“Het Vorstelijke Galge Maal
Ziet hier het Snoods gebroed, die pesten voor ons Vaderland
Die om ’t Oranje Huijs ons dreigden uit te roën
Het is KAAT MOSSEL en TRAGO die niets dan Moord en Brand
Door ’t Goud eerst omgekogt in hunne boezem voën
Nu houden zij hun Galge Maal, vergroot door eene HANS
Die bij een HOFSTEED’ Voetzel vond en Kwaad bedreef
De trommelaar die tromt Wilhelmus van Nassau is baas
Dat leerde hem die Gek, als hij geen Na-krant schreef
Zoo helpt een Vorstelijk Maal ons spoedig aan de Galg
Al wat Oranje kleurt is voortaan mij een Walg.”
Kaat Mossel en het gezin van Willem V
Dit vind ik zelf één van de mooiste: zoveel volk en zoveel herkenbare gezichten. Die allemaal flink worden aangepakt in deze prent.
Op een verhoging voor een kermistent De Oranjeboom staan weer de Oranjegezinde dominee Petrus Hofstede, de Rotterdamse burgemeester Van der Heim en Kaat Mossel. Daarvoor staan aan de rechterkant stadhouder Willem V met zijn drie kinderen en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen. Links zien we de hertog van Brunswijk, de adviseur van de prins, en de geest van Willem IV, vader van de stadhouder.
De prins zegt; “Couragie, burgemeester” (Houd moed) tegen burgemeester Van der Heim. Willem IV antwoordt: “Jongen ben je mal”. Op de voorgrond zien we het verzamelde publiek.
Onder de prent staat, zoals zo vaak, een vers van vier regels:
“HOFSTEDE en van der HEIM, KAAT MOSSEL in een zak
Ziet men Voor ’t Poppen Spel en ’t Gansch Oranje pak,
Aanschouwd, hoe Willem Baas in ’t aanzien van zijn Taatje,
Den Hertog en het Volk komt spreken met zijn Kaatje.”
Taatje is Westfries dialect voor vadertje, in dit geval dus Willem IV als geest (met dank aan Eltjo Verweij voor enkele aanvullingen).
Kaat Mossel en die andere Oranjevrouw
Kaat Mossel was zeker niet de enige vrouw die zich sterk maakte voor Oranje. Op deze patriottische prent heeft ze gezelschap van die andere Rotterdamse: Cornelia Toppen of Zwenke, alias Ruige Keet.
Kaat Mossel heeft de prinsenvlag stevig in een mosselkar gezet, wat een duidelijke belediging van prins Willem V inhoudt.
Let op dat ze vrijwel precies is afgebeeld als in de eerste spotprent, met oranje linten in haar haar en aan haar kleding. Dat zien we ook terug in de andere prenten hiervoor. Kaat Mossel was helemaal vereenzelvigd met de linten op haar hoofd en aan haar mouwen.
Kaat Mossel in het gevang
Vanwege haar anti-patriottische uitlatingen en de oproeren van 1783 en 1784, werd Kaat Mossel veroordeeld tot een forse gevangenisstraf. In Holland en ook in de stad Rotterdam regeerden toen immers de patriotten.
Haar advocaat Willem Bilderdijk (de beroemde dichter) kon verhinderen dat ze in Rotterdam werd opgesloten. Daar was ze haar leven niet zeker, vond Bilderdijk. Kaat Mossel werd vervoerd naar Den Haag en kwam pas vrij nadat de Pruisen de patriotten hadden verjaagd.
Op deze prent viert ze de verjaardag van prinses Frederica (Louise Frederica Wilhelmina van Oranje-Nassau) op 28 november 1784. Ze heeft gezelschap van de meid en de naaister van de cipier. De eerste danst en de tweede rolt dronken van haar kruk.
Het Vivat Oranje op de traliedeur spreekt boekdelen: er was geen patriot die rouwde om de gevangenisstraf van Kaat Mossel. Van de linten zien we ook niks meer: Kaat was nu ineens het vrouwtje van bijna 60 dat ze in werkelijkheid was.
Pas met de terugkeer van de stadhouder, in 1787, kwam Kaat Mossel weer vrij en kon ze weer aan het werk als mosselkeurvrouw. Maar daar werden geen prenten meer van gemaakt.
Meer prenten uit de patriottentijd?
Wil je de prenten van Kaat Mossel zelf bekijken? Je vindt ze in onze albums met (spot)prenten van patriotten en prinsgezinden bij het Rijkmuseum.